کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان

وجود آثار باستانی و تاریخی بسیار در ارمنستان باعث شده تا گردشگران بسیاری راهی این کشور منحصربه‌فرد شوند. یکی از بی‌نظیرترین آثار تاریخی موجود که خرابه‌های آن بین ایروان و اچمیادزین قرار دارد، کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان به‌حساب می‌آید. این کلیسای بی‌همتا در استان آرماویر ارمنستان حضور دارد و در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی زوارتنوتس خودنمایی می‌کند. در قرن هفتم میلادی کاتولیکوس نارسس سوم دستور داد تا کلیسای جامع زوارتنوتس ایجاد شود. اگر در تاریخ ارمنستان به جست‌وجو بپردازید بزرگ‌تر و قدیمی‌تر از این کلیسا در میان کلیساهای تتراکونچ نخواهید دید. طراحی و معماری کلیسای جامع زوارتنوتس همانند دیگر کلیساهای موجود در گرجستان، آذربایجان و... است که زیبایی خاصی را به نمایش گذاشته‌اند.

معرفی کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان

در قرن هفتم میلادی کاتولیوس نارسس سوم دستور ایجاد کلیسایی بی‌نظیر و خاص را داد که بتواند بزرگ‌ترین کلیسای تتراکونچ باشد. علاوه‌بر آنکه کلیسای جامع زوارتنوتس بزرگ‌ترین کلیسا به‌حساب می‌آید، جزو قدیمی‌ترین کلیساهای باقی مانده نیز است. طراحی به کار رفته در این کلیسا شباهت بسیاری به دیگر کلیساهای ارمنی موجود در دیگر کشورها دارد و الهام گرفته از آنها است. متاسفانه کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان در قرن دهم بر اثر زمین لرزه بزرگی ویران شد اما می‌توانید خرابه‌های آن را همچنان مشاهده کنید. این خرابه‌ها در بین سال‌های 1900 تا 1907 کشف شدند و باعث روند و به نمایش گذاشتن آنها گردیدند. در سال 1940 نیز با بررسی و تحقیقات فراوان پیرامون معماری ارمنی توروس تورامانیان، این مجموعه بازسازی گردیده شد و در حال حاضر می‌توانید از آن دیدن نمایید. به دلیل فاخر بودن کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان، سازمان جهانی یونسکو آن را در سال 2000 به ثبت رساند.

تاریخچه بنای کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان

کلیسای جامع زوارتنوتس در زمانی ایجاد شد که هرج‌ومرج و ناامنی بسیاری در مشرق زمین ایجاد شده بود. چندین دهه میان ساسانیان و بیزانس‌ها جنگ بود که پس از گذشتی، اعراب به دین اسلام روی آوردند و از شبه جزیره عربستان به سمت این مناطق راهی شدند و کنترل برخی از شهرها نظیر اسکندریه را از بیزانس‌ها گرفتند. پس از مدتی، آنها توانستند امپراتوری بزرگ ساسانی که در عراق و ایران بود را شکست دهند. در نهایت ارمنستان امروزی به عنوان یک قلمرو در مرز شرقی امپراتوری بیزانس ایجاد شد و به منطقه‌ای بین بیزانس و اعراب تبدیل گشت.

در سال 640 میلادی اولین حمله اعراب صورت گرفت و در سال 642 میلادی هزاران ارمنی را به قتل رسانیدند. در میان سال‌های 643 تا 656 که ارتش امپراتوری بیزانس و کنسانس دوم مقاومت‌های بسیاری می‌کردند، باعث جلوگیری از حملات اعراب شد. در این میان دل‌نگرانی‌هایی در وجود مردم بود و باعث شد تا مردم به دو دسته تقسیم شوند. برخی افراد بر این عقیده بودن که باید به دنبال کلیسای وابسته به پاپ ارمنی باشند و به قوانین شورای چالکدون احترام بگذارند و برخی دیگر حالت جسمانی مسیح را قبول نداشتند و به دنبال جدا کردن کلیسای وابسته به پاپ و کلیسای ارتودوکس شرقی بودند.
نیروهای بیزانس که در خاک ارمنستان بودند توانستند در سال 647 کلیسای وابسته به پاپ ارمنی را تحت سلطه قسطنطنیه در آوردند. پس از گذشت یک سال این کلیسا توسط مسیحیان ارمنی دوباره بازگردانی شد. در سال 640 نارسس سوم که سازنده کلیسای جامع زوارتنوتس بود به عنوان اسقف اعظم کلیسای مسیحی ارامنه انتخاب گردید. این جایگاه باعث شد تا اسقف اعظم بتواند از نظر مادی و معنوی قدرت بسیاری کسب کند. بنابراین نارسس سوم به قدرت والایی رسید و در سال 652، طی ملاقاتی که با کنستانس دوم داشت، برنامه‌ای برای دفاع در برابر اعراب طراحی کردند. 

معماری کلیسای جامع زوارتنوتس

بر اساس تاریخ هراکلیوس، کلیسای جامع به طور گسترده به کاتولیکوس سبئوس نسبت داده می‌شود که در قرن هفتم زندگی می‌کرده است. ساخت کلیسای جامع زوارتنوتس در سال 645 پس از میلاد با وقفه‌های بسیاری به دلیل حملات اعراب آغاز شد و تا سال 650 میلادی ادامه یافت. افسانه‌های ارمنی ادعا می‌کنند که کنستانس دوم در هنگام افتتاح کلیسای جامع حضور داشته، اگرچه هیچ مدرک تاریخی برای تأیید این موضوع وجود ندارد. کلیسای جامع برای عبادت طراحی شده است، اما مورخان بر این عقیده باور دارند که نارسس سوم از کلیسای جامع زوارتنوتس به عنوان یک بنای تاریخی برای تحکیم روابط بین ارمنستان و بیزانس استفاده کرده و علاوه‌بر کارکرد مذهبی آن، به عنوان میانجی برای ارمنستان و بیزانس، به عنوان نماد محلی قدرت عمل می‌کرده است. 

تفاوت ساختار کلیسای جامع زوارتنوتس با سایر کلیساهای ارمنی

بر خلاف کلیساها یا بناهای مذهبی ساخته شده در ارمنستان تا آن زمان، کلیسای جامع زوارتنوتس دارای ستون‌هایی با کتیبه‌های یونانی بود. این نوع معماری ارمنی در قرن هفتم معمول نبود و کاری جدید به‌حساب می‌آمد. ردیف‌هایی که بین ستون‌های کلیسای جامع قرار گرفته‌اند، می‌توانند ارتباط بنا را با معماری یونانی بیشتر نشان دهند تا سبک ارمنی. چهار ستون که هر کدام با تصویری از عقاب مزین شده‌اند، در مقابل چهار ستون اصلی کلیسای جامع قرار دارند. عقاب‌ها با بال‌های باز شده نماد قدرت امپریالیستی بیزانس هستند.

راهنمای بازدید از کلیسای جامع زوارتنوتس

برای بازدید از کلیسای زوراتنوتس باید به نزدیکی شهر واغارشاپات بروید که در 15 کیلومتری ایروان قرار گرفته است. تورهای مختلفی که راهی ارمنستان می‌شوند حتما بازدید از کلیسای جامع زوارتنوتس را در برنامه خود قرار می‌دهند و نیازی نیست که خود به صورت جداگانه اقدام کنید. برای بازدید و رسیدن به کلیسا باید از اتوبوس یا تاکسی بهره ببرید تا به مقصد خود برسید. در شهر ایروان و در ایستگاه اتوبوس kilikia سوار بر خط شماره 67 شوید. پس از سوار شدن تنها کافی‌ست تا نیم ساعت منتظر بمانید تا به کلیسا برسید. 

هزینه بازدید از کلیسای جامع زوارتنوتس

برای بازدید از کلیسا بدون شک نیاز به پرداخت مبلغی است تا بتوانید از بقایای باقی مانده دیدن کنید. برای خارجی‌ها بلیط مدنظر 700 درام ارمنستان است و اگر بخواهید از تور و راهنما بهره ببرید باید 1000 درام بپردازید. برخی افراد نیازمند مترجم هستند که در این صورت باید 2000 درام بپردازند. در نزدیکی کلیسا، موزه‌ای وجود دارد که برخی از آثار کشف شده در کلیسا را به موزه موجود انتقال داده‌اند. پس از بازدید از کلیسا می‌توانید راهی موزه نیز شوید. نکته قابل توجه در زمان بازدید، بررسی قیمت بلیط، قبل از حرکت به سمت کلیسا است. چراکه بعد از گذشت زمان، قیمت بلیط تغییر می‌کند و باید به همراه خود مبلغ مدنظر را ببرید تا با مشکل روبه‌رو نشوید.

سخن پایانی

در کشور ارمنستان می‌توانید شاهد یکی از بی‌نظیرترین، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کلیساهای تتراکونچ را ببیند که به کلیسای جامع زوارتنوتس معروف است. این کلیسا در نزدیکی پایتخت ارمنستان یعنی ایروان قرار دارد و دسترسی ساده آن باعث شده تا گردشگران بسیاری راهی کلیسا شوند. در نزدیکی کلیسا نیز موزه‌ای وجود دارد که می‌توانید آثار بی‌نظیری را در آنجا مشاهده کنید. معماری موجود در کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان الهام گرفته از دیگر کلیساهای ارمنی است و می‌توانید این سبک معماری را در دیگر کلیساهای موجود در کشورهای آذربایجان، گرجستان و... ببینید. متاسفانه کلیسای جامع زوارتنوتس در قرن دهم بر اثر زلزله ویران شد اما با تلاش‌های بسیار آن را کشف و بازسازی نمودند.