کاخ توپکاپی

شهر استانبول به دلیل وجود بناهای تاریخی متعددی که در خود جای داده توانسته مخاطبان بسیاری جذب کند و گردشگران بسیاری از اقسا نقاط جهان راهی این شهر متمدن شوند. یکی از باشکوه‌ترین بناهایی که می‌توانید در طول عمر خود شاهد باشید، کاخ توپکاپی است. کاخ توپکاپی بزرگ‌ترین و همچنین قدیمی‌ترین کاخ در جهان به‌حساب می‌آید که به دوران عثمانی تعلق دارد. این کاخ رویایی در دوران‌های مختلف پادشاهان، کنیزان و درباریان بسیاری را در خود جای داده و داستان‌های بسیاری را شاهد بوده است. از قرن 15 تا 19 میلادی کاخ توپکاپی محل زندگی بسیاری از پادشاهان بوده و پس از ایجاد دولت جمهوری ترکیه، این بنا در فهرست آثار ملی این کشور ثبت شد.

تاریخچه کاخ توپکاپی

اولین پادشاه عثمانی یعنی سلطان محمد دوم دستور ایجاد و بنای چنین کاخی را داد. کاخ توپکاپی در سال 1453 و در اواخر دهه 50 دقیقا 6 سال بعد از تصرف قسطنطنیه که پایتخت امپراتوری بیزانس بود ایجاد شد. پادشاه دستور داد تا کاخ بر روی ویرانه‌های بیزانس بنا گردد. در سال 1478 میلادی سلطان محمد دوم در کاخ توپکاپی سکونت گزید. در ابتدای امر و به دلیل کامل نبودن کاخ، سلطان محمد در قصر کوچکی که در میدان بایزید قرار دارد زندگی می‌کرد و حال، این مجموعه به دانشگاه استانبول تبدیل شده است. پس از مرگ شاه، این کاخ مرمت و بازسازی شد و پس از آن و با روی کار آمدن هر پادشاه، کاخ گسترده‌تر می‌شد و مرمت و بازسازی آن اجرایی می‌گردید.
شاید برای شما جالب باشد که بدانید در طی چهار قرن و 400 سال امپراتوری عثمانی در این کشور، کاخ توپکاپی میزبان 30 پادشاه بوده است. این عمارت بی‌نظیر در زمان پادشاهان مختلف بازسازی‌های مختلفی شده و معماری‌هایی نظیر عثمانی، اسلامی، اروپایی و... را به خود دیده است. در ابتدای امر افرادی که در کاخ زندگی می‌کردند تعداد کمی داشتند؛ اما با گذر زمان و در دوره‌های مختلف جمعیت ساکنان کاخ‌ توپکاپی به 4 هزار سکنه نیز رساند و تعداد بی‌شماری از آنها را نگهبانان سلطنتی و... تشکیل می‌داده است. در ابتدای ساخت بنا، مساحتی بالغ بر 700 هزار مترمربع برای آن درنظر گرفتند که دیوارهای ایجاد شده به دور کاخ، به 5 کیلومتر نیز می‌رسید.
در زمان‌های قدیم و در فستیوال‌هایی که برپا می‌شد، کاخ توپکاپی جمعیتی بالغ بر 10 هزار نفر را به درون خود راه می‌داده است. تعبیری بسیار برازنده و زیبا در خصوص کاخ توپکاپی وجود دارد که گفته می‌شود این کاخ گویی شهری در درون شهر دیگر است. در زمان ساخت بنا، دستور داده شده که در محوطه کاخ قسمتی برای مجازات خطاکاران ایجاد شود تا این افراد جلو چشم دیگران تنبیه شوند و درس عبرتی برای دیگران باشند. مجازات و گردن‌زدن این افراد توسط جلادانی بود که هم کر و هم لال بودند. جالب توجه است که در سال 1985، این بنای شکوهمند در یونسکو به ثبت رسید.

معماری کاخ توپکاپی 

اگر به بناهای ساخته شده در زمان عثمانی سر بزنید می‌توانید به یک نکته واحد در همه آنها پی ببرید. در حقیقت اساس ساخت سازه‌های آن دوره بر پایه انزوا و حریم خصوصی سلطنتی بوده است. کاخ توپکاپی نیز از این قاعده مستثنی نیست و می‌توانید شاهد حیاط‌های تودرتو باشید. در این مجموعه می‌توانید سه معماری جدا از هم را شاهد باشید که شامل کاخ بیرونی، درونی و حرم‌سرا می‌شود. در کاخ بیرونی و حرم‌سرا زندگی خصوصی پاشاهان در جریان بوده است. کاخ توپکاپی استانبول از چهار حیاط متوالی ایجاد شده که همین موضوع به حریم خصوصی شاهان اشاره دارد. این حیاط‌ها دیوارهای بلندی دارند تا اهالی کاخ، زندگی راحتی داشته باشند. از هر حیاط موجود، به منظوری متفاوت استفاده می‌شد و هر یک با دروازه‌ای از دیگری جدا می‌شد. زمانی که به حیاط‌های سوم و چهار برسید محیط خصوصی‌تر می‌شود و همین موضوع می‌تواند به قوانین طراحی بناهای دوره عثمانی اشاره کند.
اگر بخواهیم به سبک معماری کاخ توپکاپی بپردازیم باید بگوییم که این بنا متاثر از معماری کاخ ادیرنه ایجاد شده است. کاخ ادیرنه کاخ سابق امپراتوری عثمانی بوده که در آن زمان شهر ادیرنه پایتخت این حکومت محسوب می‌شده است. در کاخ توپکاپی نیز همانند کاخ ادیرنه می‌توان شاهد حیاط‌های بزرگ بود که اطراف آن را سازه‌ها و دروازه‌ها تشکیل می‌دهند. در سال‌های 1509 و 1665 کاخ توپکاپی دچار آتش‌سوزی و زمین لرزه قرار گرفت و بخش‌های بسیاری از آن نابود شد؛ اما با گذر زمان این سازه بازسازی گردید و بخش‌های مختلفی به آن افزوده شد که همین امر باعث گسترده شدن آن گردید. 
در سال 1472 ساخت عمارت اولیه یا همان دروازه سلطنتی به پایان رسید و دروازه دوم نیز که تاثیر گرفته از معماری قرون وسطا بود نیز در سال 1478 ایجاد شد؛ قسمت‌های باقی‌مانده یا کم ارتفاع ایجاد شدند یا به صورت یک یا دو طبقه در آمدند. این قسمت‌ها با گذر زمان کاربری‌های مختلفی داشتند و حال حاضر کاکرد اصلی آنها کاملا نامشخص است. برخی از قسمت‌های کاخ توپکاپی ساختمان‌های خدماتی هستند که همگی تک طبقه و با گنبد بلند ایجاد شده‌اند و از سنگ برای ساخت آنها استفاده شده است. باغ‌های کاخ توپکاپی و قسمت‌های داخلی این مجموعه به زیبایی خاصی تزئین شده‌اند که می‌توان به آب‌نما، حوض، فواره و... اشاره کرد. باغ‌های کاخ به منظور پرورش حیوانات مورد استفاده قرار می‌گرفت که بخش‌های مختلفی نظیر خانه شیرها را شامل می‌شد.

موقعیت قرارگیری کاخ توپکاپی

کاخ توپکاپی در منطقه‌ای بسیار منحصربه‌فرد ایجاد شده است؛ در حقیقت بر روی بلندترین نقطه بر روی زمین کوهپایه‌ای بنا شده که دقیقا به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی دید دارد. این کاخ در بافت قدیمی شهر استانبول ایجاد شده و در شرق منطقه فاتح است. منطقه فاتح در بخش اروپایی و دقیقا در محله سلطان محمد قرار دارد و به امینونو نزدیک است. گفته می‌شود که بنای ایجاد شده روی قسمتی از شهر است که مرکز امپراتوری روم شرقی در زمان بیزانس باستان یا قسطنطنیه بود. کاخ توپکاپی به مکان‌های دیدنی بسیاری نزدیک است که می‌توانید هم از این کاخ باشکوه دیدن کنید و هم از دیگر مقاصد گردشگری و تاریخی موجود در شهر لذت ببرید.

قسمت های مختلف کاخ توپکاپی

کاخ توپکاپی از آن دست بناهای موجود در جهان است که با گذر زمان تغییرات بسیاری را شاهد بوده و با مرور زمان گسترش پیدا کرده است. در این شرایط می‌توانید با هزارتویی روبه‌رو شوید که در وسط این بنای عظیم حیاطی بزرگ وجود دارد. در ادامه به بخش‌های مختلف این کاخ باشکوه می‌پردازیم.

حیاط اول

تنها حیاط عمومی موجود در کاخ توپکاپی حیاط اول و صحن اول است که بزرگ‌ترین حیاط را تشکیل داده و در زمان‌ عثمانی نیز هر فرد غیرمسلحی می‌توانست وارد این بخش شود. با توجه به این کاربری، می‌توان به این موضوع پی برد که این بخش از کاخ یکی از شلوغ‌ترین قسمت‌ها بوده است؛ چراکه می‌توانستند به راحتی انواع مراسمات و راهپیمایی‌ها را در این بخش انجام دهند. شما در حیاط اول می‌توانید کارگاه‌های مختلفی از هنرمندان را شاهد باشید که در زمینه‌های مختلفی نظیر خوش‌نویسی، خیاطی، نجاری و... فعالیت کرده‌اند. اگر شنیدید که می‌گویند در کاخ توپکاپی حیاط سپاه وجود دارد تعجب نکنید؛ حیاط اول به حیاط سپاه نیز معروف است.
یکی از نکات جالب در زمان عثمانی این بوده که هیچ کس جز پادشاه حق عبور از دروازه اول را با اسب نداشته و دیگران می‌بایست پیاده از دروازه عبور کنند. در حیاط اول می‌توانید نشانه‌هایی از سبک‌های معماری مختلفی را شاهد باشید. در این حیاط قسمت‌ها و بناهایی وجود دارد که متعلق به دوران بیزانس است و همچنان از آن دوران باقی مانده‌اند. کلیسایی با نام هاگیا ایرینه وجود دارد که به دوران بیزانس متعلق است و در دوران عثمانی نیز از آن به عنوان اسلحه‌خانه استفاده می‌شد. در حال حاضر نیز از این بخش برای برگزاری کنسرت و انواع نمایشگاه‌های بین‌المللی استفاده می‌شود.
از دیگر بخش‌هایی که در حیاط اول وجود دارد می‌توان به موزه باستان‌شناسی و مرکز ضرب سکه و همچنین وجود چندین فروشگاه اشاره کرد. در صحن اول دروازه‌ای ایجاد شده که نمادین است و نام سلام بر روی آن قرار داده شده و معماری آن نشان‌ دهنده قلعه‌های قرون وسطایی اروپا است. این بخش با برج‌های نوک تیز و دیوارهای تاج‌دار توانسته زیبایی خاصی به صحن اول ببخشد. از طرفی، عمارتی ایوان‌دار وجود دارد که به زیبایی هرچه تمام‌تر کاشی‌کاری شده و می‌توان سبک معماری تیموری ایران را در آن دید. 

حیاط دوم

دروازه سلام موجود در صحن اول به صحن دوم منتهی می‌گردد که میدان دیوان در آن قرار دارد. در دوران عثمانی افرادی که وارد می‌شدند باید به پادشاه سلام و درود می‌دادند و به همین دلیل نام این دروازه سلام گذاشته شده است. توجه داشته باشید که تنها پادشاه و افراد و خادمان سلطنتی می‌توانستند از این دروازه عبور کنند. در حیاط دوم کارهای اداری انجام می‌شد و اعضای دادگاه می‌توانستند وارد این بخش شوند. هر هفته به مدت چند روز اعضای شورا دور هم جمع می‌شدند و وزیران به گفت‌وگو می‌پرداختند. آنها در اتاقی گنبدی دورهم جمع می‌شدند تا بتوانند امور دولتی را مورد بررسی قرار دهند.
جالب است بدانید که برای عدم پخش شدن صدای افراد به هنگام گفت‌وگو، شیر آبی باز بود تا جلوی پخش صدا گرفته شود. وزیر اعظم وظیفه اداره جلسات را بر عهده داشت و پنجره‌ای شبکه‌ای ایجاد شده بود که در کنار برج عدالت قرار داشت و گاهی پادشان پشت پنجره قرار می‌گرفت و صحبت‌های آنها را می‌شنید. افراد حاضر در جلسه شاه را نمی‌دیدند اما احتمال حضور شاه وجود داشت. علاوه‌بر اتاق شورا در صحن دوم، آشپزخانه و قنادی نیز ایجاد شده بود که امروزه می‌توانید مجموعه چینی‌های امپراتور را شاهد باشید. خزانه خارجی نیز در این حیاط وجود داشت که حال، سلاح‌های امپراتوری در آن وجود دارند. 

حیاط سوم

اگر بخواهید به حیاط سوم بروید باید از دروازه سعادت عبور کنید. این حیاط تماما خصوصی بود و هیچ فردی بدون اجازه نمی‌توانست وارد آن شود. تنها شاه و خانواده ایشان، خادمان و همچنین افراد مورد تایید می‌توانستند پای خود را در حیاط سوم بگذارند. اگر دیگر افراد کاری داشتند می‌توانستند خود را به اتاق ملاقات برسانند و کار خود را بیان نمایند. در ابتدا سکونتگاه شاه در حیاط سوم بود که در قرن 16 تصمیم بر این گرفته شد که نقل مکان انجام گیرد و حرم‌سرا را انتخاب کردند. به مکانی که سلطان در آن زندگی می‌کرد و در حیاط سوم قرار داشت، ساختمان آثار مقدس می‌گویند. در حال حاضر از این مکان به عنوان مخزن آثار اسلامی بهره برده می‌شود و می‌توان اشیاء بسیاری نظیر شمشیر، خرقه و... را شاهد بود. 
خوابگاه خادمان سلطنتی نیز در حیاط سوم قرار داشت و دولت عثمانی برای انتخاب این خادمان از سیستم دوشیرمه یا دوشرمه استفاده می‌کرد. در این سیستم، دولت از خانواده‌های مسیحی یا آسیای صغیر مالیات یا خراج دریافت می‌کرد. به این صورت که باید این خانواده‌ها پسران خود را به اجبار در اختیار دولت قرار می‌دادند تا بتوانند خدمه سلطنتی یا بخشی از پیاده نظام باشند. این پسران پس از تغییر دین و دریافت نام جدید به فعالیت‌های خود می‌پرداختند. اگر بخواهید به باشکوه‌ترین و معروف‌ترین بخش کاخ بروید، عمارت فاتح موجود در حیاط سوم بهترین انتخاب است. در این عمارت می‌توانید جواهرات سلطنتی را ببینید که شامل خنجر زمردین توپکاپی می‌شود. این خنجر بزرگ‌ترین الماس 86 قیراطی موجود در جهان است که تراشیده شده و خودنمایی می‌کند. وجود جاشمعی‌های بزرگ که از طلا ساخته شده‌اند از دیگر اشیاء ارزنده‌ای هستند که می‌توانید در عمارت فاتح شاهد باشید.

حیاط چهارم

پس از امتداد پیدا کردن حیاط سوم می‌توانید به حیاط چهارم برسید. این حیاط از باغ‌های پلکانی و عمارت‌های مختلف ایجاد شده که می‌توان به اتاق ختنه پسران شاه، اتاقک مکیدیه و... اشاره کرد. اتاق ختنه به زیبایی تزئین شده و منظره‌ای باشکوه از دریای مرمره و تنگه بسفر را به‌نمایش می‌گذارد. برای ماه رمضان آلاچیق‌هایی ایجاد شده که طلایی و نقره‌ای هستند و شاه در این مکان روزه خود را باز می‌کرد. با توجه به علاقه بسیار شاهان عثمانی، در حیاط چهارم می‌توان گل و گیاه‌های بسیاری را دید و از آنها لذت برد.

حرم سرا

اقامتگاه و محل زندگی خانواده شاهان در حرم سرا بود و تفکیک جنسیت در این بخش از کاخ توپکاپی بسیار مهم و سرسختانه بود. از شاه مراد سوم به بعد این مکان به محل زندگی شاه تبدیل شد و می‌توانید به دلیل بازسازی‌های بسیار شاهد تنوع بالایی در سبک معماری باشید. ورودی حرم سرا در حیاط دوم است و دقیقا پشت ساختمان دیوان ایجاد شده و افراد برای رفت و آمد می‌بایست از حیاط سنگ‌فرش شده خواجه‌های سیاه استفاده می‌کردند و به سمت دروازه اصلی می‌رفتند. خواجه‌ها وظیفه مراقبت از حرم سرا را داشتند و این افراد پیش از بلوغ اخته شده بودند. بعد از آنکه از دروازه اصلی عبور کردید به حیاط سنگ‌فرش شده ملکه مادر می‌رسید که مرکزی‌ترین و بزرگ‌ترین حیاط این مجموعه یعنی حرم سرا به‌حساب می‌آید. 

شرایط مراجعه به کاخ توپکاپی

اگر بخواهید راهی کاخ توپکاپی شوید می‌توانید همه روزهای هفته را انتخاب کنید به‌جز روز‌های سه‌شنبه که کاخ تعطیل است. از ساعت 9 صبح تا 6 عصر می‌توانید به کاخ بروید و از زیبایی‌های آن نهایت لذت را ببرید. در روزهایی که تعطیلات مذهبی است نمی‌توانید تنها صبح‌ها به کاخ بروید چراکه مجموعه بسته است.

راه های دسترسی به کاخ توپکاپی

منطقه سلطان احمد یکی از قدیمی‌ترین و متمدن‌ترین بخش‌های استانبول است که علاوه‌بر کاخ توپکاپی، بناهای تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. رسیدن به کاخ توپکاپی با وسایل عمومی بسیار ساده و راحت است و می‌توانید اتوبوس یا تاکسی را انتخاب کنید. با بهره بردن از وسایل نقلیه، خود را به دو استگاه گلخانه یا سلطان احمد برسانید و با کمی پیاده‌روی خود را به این کاخ بی‌نظیر و اعجاب‌انگیز برسانید.
آدرس کاخ توپکاپی: ترکیه، استانبول، منطقه سلطان احمد

بهترین زمان مراجعه به کاخ توپکاپی

سوالی اساسی برای تمامی گردشگران این است که چه زمانی را می‌توان انتخاب کرد تا بتوان از تمامی زیبایی‌ها لذت برد. فصل بهار شهر استانبول شگفتی‌های خود را به‌نمایش می‌گذارد و همین موضوع می‌تواند ثابت کند که کاخ توپکاپی نیز می‌تواند شکوه خود را به رخ بکشد. 

جاهای دیدنی نزدیک کاخ توپکاپی

برای بهره بردن از جاذبه‌های دیدنی موجود در استانبول می‌توانید در کنار کاخ توپکاپی از دیگر مکان‌های دیدنی نیز بهره ببرید. از بهترین جاهای دیدنی موجود در اطراف کاخ می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.
•    مسجد ایاصوفیه
•    آب‌انبار باسیلکا
•    مسجد سلطان احمد
•    پارک گلخانه

سخن پایانی

وجود آثار باستانی و جاذبه‌های دیدنی و تاریخی در استانبول، باعث شده تا بتوانید جالب توجه‌ترین بناها را در این شهر شاهد باشید. یکی از شکوهمندترین مکان‌هایی که توانسته در یونسکو نیز به ثبت برسد، کاخ توپکاپی است. این کاخ ارزنده مساحتی بالغ بر 700 هزار مترمربع دارد و حدود 30 پادشاه را در خود جای داده است. در زمان‌های قدیم این کاخ محل مناسبی برای اجرای انواع مراسمات و فستیوال‌ها بوده است. بنای توپکاپی بر روی ویرانه‌های بیزانس باستان ایجاد شده و به دریای مرمره دید دارد. با روی کار آمدن هر پادشاه، کاخ نیز مرمت می‌شد و توانسته معماری‌های مختلفی را در خود شاهد باشد. قسمت‌های مختلف کاخ توپکاپی توانسته‌اند دست‌به‌دست هم دهند و بنایی بی‌نظیر و منحصربه‌فرد را ایجاد کنند.